Tip 1 diyabet tedavisi için spor yapmak gerekir mi? Özellikle diyabetlilerde (şeker hastası) kilo alımını ve insülin rezistansını önlemek için egzersiz yapmak etkili midir? Eğer şeker hastalığından mustaripseniz bu yazıda sorularınıza cevaplar bulacaksınız.
Kalp hastalık riskinin düzenli egzersiz le azaltılabileceği de düşünülürse, sporun önemi daha iyi anlaşılır. Haftada 2-3 kez 30 dk egzersiz kalp hastalıkları riskini azaltırken, haftada 4-5 kez yapılacak ortalama 60 dakikalık egzersizler kilo vermek için gerekebilir.
Diyabetliler de yarışmacı- hatta profesyonel spor aktivitelerinde yer alabilir. Spor esnasında aynı insülin dozu daha fazla glikozun hücre içine gönderilmesini sağladığından, aktivite öncesi doz azaltılması gerekecektir (Çok yoğun spordan 10 saat sonrası bile hipoglisemi riski olabilir, akşam yatma saatinde ya doz azaltımı ya da ara öğün düşünülmeli).
Şeker hastaları spor yapmadan önce şeker ölçümü yapmalı, vücutta insülin yeterli değilse (şeker 250 mg/dl değeri üstünde, keton bakılmalı) aktiviteden kaçınmalıdır. Böyle bir durumda 0.05 ünite/ kg insülin enjekte edilip birkaç saat seviyenin normale gelmesi beklenmelidir.
Spor ve İnsülin Duyarlılığı
Spor sonraları insülin duyarlılığı arttığından, haftada 3-4 kez aktivitesi olanlarda günlük insülin ihtiyaçları azalacaktır.
Spor türüyle enjeksiyon yerinin önemi vardır, doz hesaplaması şaşabilir; futbol oynayacak birinin iğneyi bacağına yapması halinde insülin hızla kullanılıp beklenenden önce hipoglisemi riski getirebilir, yine yüzme sporunda kola yapılacak iğne de aynı soruna (hipoglisemi) yol açabilir.
Normalde şeker hastasında spor yaparken şeker seviyesinin düşmesi beklenir, ancak kanda yeterli insülin yoksa şeker yükselmeye başlar. Bu nedenle spor öncesi şeker değerine bakılır (180 mg/dl üzeriyse), 15 dk sonra ölçülen şeker değeri yükselme eğilimindeyse spora devam edilmez.
Spor Sonrası Karbonhidrat Düzeyi
Şeker hastasında spor sonrası normalde şekerin düşmesi beklenir, eğer egzersize rağmen şeker yükseliyorsa şunlar akla gelmeli;
- En sık akla gelmesi gereken, vücutta insülin ’in yeterli seviyede olmadığıdır.
- Sıcak ve kuru havada yapılan sporlarda sıvı azlığına bağlı olarak şeker yüksek değerlere ulaşabilir, bu nedenle aktivitelerde sıvı alımına dikkat etmeli.
- Turnuva ve yarışlarda stres hormonlarının salınımına bağlı olarak şeker yükselmesi beklenebilir.
- Halter gibi anaerobik egzersizlerde gelişen hızlı glikoz salınımını karşılayabilmek için spor öncesi daha yüksek insülin seviyesi sağlanması gerekebilir.
Spor öncesi 120 mg/dl altındaki değerlerde, yapılacak egzersiz yoğunluğu ve süresine göre 15-30 gr karbonhidrat alınmalı, 30 dk sonra kontrol bakılmalı.
- Seviye 120 mg/dl civarındaysa ek karbonhidrat yinelenir,
- Seviye 200 mg/dl üzerinde ise bir şey yenmez,
- Egzersiz süresi 30 dk üstündeyse, her 30 dakikalık süre için 15 gramlık ek karbonhidrat alınmalı (spor içeceği, çikolata bar, muz),
- Şeker hastası spor yapacaksa en uygun zamanlar öğünden sonraki 45-90 dakikalardır.
Spor yapılacaksa öğün öncesi insülin dozu 1-2 ünite azaltılabilir veya porsiyon biraz arttırılabilir. Öğünden sonra 3 saat geçmişse ek ara öğün alınması uygun olur. Diyabetli insülin pompası kullanıyorsa öğün öncesi doz uygulanır, süre 1-2 saati aşmayacaksa pompa çıkarılabilir veya öğün öncesi doz atlanır- spor süresince insülin pompası kalır ve bazal doz devam edilir.
Tip 1 Diyabetliler için Egzersiz Rehberi
Hafif 60 dk egzersiz veya ağır 30 dk egzersiz ile ortalama 50mg/dl şeker düşmesi beklenebilir, buna göre spor öncesi şekere bakılıp ek öğün alınabilir veya hızlı etkili insülin dozu ona göre ayarlanabilir.
Diyabetliler, kayak tatili gibi uzun süreli efor gerektiren bir dönem geçirecekse, sonraki birkaç gün insülin hassasiyeti devam edebilir, o nedenle toplam insülin dozunda %10-20 veya daha fazla azaltım gerekebilir.
Diyabetlilerin uzak durması gereken spor dalı ise su altı dalma sporudur, Avrupa ve Amerika da belli koşullar sağlanırsa ancak dalma spor una izin verilir.
Yaklaşık 50 kg ağırlığında bir diyabetli için değişik sportif aktivitelerde kullanılan karbonhidrat düzeyleri saat başına ortalama (yapılan işin yoğunluğu bu değerleri etkiler) olarak şöyledir;
- Yürüyüş km / saat için 15 gr karbonhidrat,
- Yüzme, basket, futbol, buz pateni, tenis, kayak, voleybol ve bisiklete binme km/ saat için 30-45 gr karbonhidrat
İnsülin ve karbonhidrat ayarlamaları diyabetliden diyabetli ye çok değişir; bazısında egzersiz önü bazal ve bolus dozlarının hafif düşürülmesi yeterliyken, bir diğerinde fazla miktarda doz azaltımı gerekebilir.
Bu nedenle diyabetik biri, kendi vücudunun egzersize gösterdiği yanıtı gözlemeli, kayıt etmeli ve sonuçları doktoruyla değerlendirerek bundan sonra nasıl hareket edeceğine karar vermelidir.
Yazar: Özlem Büyüker
